Po co dziś robić projekt artystyczny poświęcony pracy? Spowodowana przez pandemię największa recesja gospodarcza od czasów Wielkiego Kryzysu przedefiniowała globalne i lokalne rynki pracy, przynosząc destabilizację w wielu obszarach, także w wymiarze egzystencjalnym. Aktualność, powszechność i waga zmian, które zachodzą na naszych oczach, ugruntowały decyzję, że właśnie praca – w jej społecznych, etycznych, indywidualnych i systemowych wymiarach – powinna znaleźć się w centrum naszej uwagi.

Do zmierzenia się z tą kwestią zaproszeni zostali wybitni artyści i artystki różnych generacji, posługujący się medium plakatu. Wyszliśmy przy tym z kilku założeń. Po pierwsze: ze wszystkich nośników artystycznych, plakat wydaje się być najbardziej demokratycznym medium, o dużej sile oddziaływania społecznego, zarówno dzięki jego egalitarnemu charakterowi i możliwości dotarcia potencjalnie „do każdego”, jak i dzięki używanym przez twórców plakatów syntetycznym, mocnym znakom słowno-wizualnym. Tym samym więc zaproszenie do refleksji nad miejscem pracy w naszym życiu i do oswojenia dziejących się na naszych oczach zmian w globalnej ekonomii zostaje skierowane do możliwie najszerszego kręgu odbiorców. Ponadto interesuje nas medium plakatu samo w sobie: jego rola społeczna, siła artystycznego oddziaływania poza przestrzenią galerii, w kontekście (czy też opozycji) do jego dominującej komercyjnej funkcji, dlatego też przywołujemy plakat w przestrzeni publicznej – na wiatach przystankowych w kluczowych węzłach komunikacji miejskiej w Warszawie.

W ramach projektu odwołujemy się do tradycji Polskiej Szkoły Plakatu, której siłą – obok stojących za nią wybitnych twórców – było właśnie funkcjonowanie w izolacji do rynku oraz niekomercyjna bezinteresowność przekazu, stymulująca jego artystyczny wymiar. To odwołanie do pewnej zasady raczej niż do konkretnej, historycznej już estetyki, stanowi wewnętrzne rusztowanie formuły projektu. Plakaty udostępnione na przystankach tramwajowych czy autobusowych – a więc w miejscach przymusowego zatrzymania się i oczekiwania - pełnią jedną z właściwych sztuce funkcji: wyrwania nas z przymusu celowości.

Chcemy zainspirować i dodać odwagi przechodniom w procesie „budowania siebie na nowo” oraz przypomnieć, że kultura i sztuka mogą dawać wsparcie w tym procesie. Jak zauważa w dwutygodniku.com Klara Czerniawska: „Od lat powtarza się, że plakat jako forma komunikacji graficznej zestarzał się. (…) Z drugiej strony, nadal pozostaje najbardziej demokratycznym medium – czymś, co absolutnie wszyscy są w stanie przyjąć jako sztukę. Jest prawdziwie uniwersalny i ponadczasowy, łączy w sobie to, co najlepsze w myśleniu malarskim, graficznym, ale i lingwistycznym. Charakteryzuje się obowiązkowym zastosowaniem metafory, skrótu, humoru, i dzięki temu jest soczewką, w której skupiają się zainteresowania epoki”.

Skorzystaliśmy ze wspomnianej „soczewki”, by przyjrzeć się kwestiom ekonomicznym w perspektywie egzystencjalnej: W jakim stopniu praca definiuje nas jako osoby? Co pozostaje w przypadku jej nagłej utraty? Czy możliwe jest oddzielanie życia od pracy w czasach płynnego kapitalizmu, który wykorzystuje kryzys pandemiczny do jeszcze większego zatarcia tej granicy (praca zdalna z domu, wykonywana w otoczeniu rodziny i często w elastycznych godzinach, z użyciem własnego sprzętu i prywatnego internetu)? Czy twórca nadal pozostaje twórcą, gdy jako prekariusz zostaje zmuszony do podjęcia się pracy fizycznej, by przeżyć? I w końcu: na co zamienić dobrobyt, będący przez ostatnie trzy dekady celem polskiego społeczeństwa na dorobku, a obecnie – na skutek kryzysu – coraz trudniejszym do zrealizowania, czy wręcz wypieranym przez zwyczajną chęć przetrwania?

Artyści i artystki mierzący się z tymi pytaniami zaproponowali galerię poważnych i zabawnych komentarzy oraz mniej lub bardziej nieoczywistych odpowiedzi, tworząc tym samym rodzaj galerii społecznych nastrojów. Praca wciąga nas w swoje tryby tak silnie, że tylko przez jej pryzmat jesteśmy w stanie postrzegać rzeczywistość (Jakub Stępień ‘Hakobo’). W czasie pandemii budzi szczególnie silne emocje (Agnieszka Popek-Banach i Kamil Banach). Łączy się i przenika z życiem tak, że stają się nieodróżnialne (Lex Drewinski, Agata Biskup, Kaja Depta-Kleśta). Zamienia nas w nieludzkie maszyny lub neurotyków (Mariusz Libel). Przerasta nas (Maja Wolna). Ale może też stanowić wezwanie do twórczego podejścia (Piotr Młodożeniec) – niezależnie od tego, czym się zajmujemy.

Syntetyczne komentarze artystów zostały poszerzone o rozmowy z ekspertami z różnych dziedzin w formie podcastów: Hanny Wróblewskiej (historyczki sztuki, dyrektorki Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki), Mariusza Knorowskiego (kuratora Muzeum Plakatu w Wilanowie oraz Międzynarodowego Biennale Plakatu), dr Joanny Róg-Ilnickiej (socjolożki pracy, doktor nauk społecznych) oraz prof. Moniki Talarowskiej (psycholożki i psychoterapeutki).

Małgorzata Ludwisiak
Marcin Nowak